महाराष्ट्राचे शिल्पकार भाग 12

 महाराष्ट्राचे शिल्पकार भाग 12

वि स खांडेकर सन सन1898 ते 1976

भारतीय ज्ञानपीठ पुरस्काराने सन्मानित झालेले विसर खांबेकर हे पहिले मराठी साहित्यकार आहे त्यांचा जन्म 11 जानेवारी 898 स*** सांगली जिल्हा झाला बालकवी प्रमाणे विसर खांडेकर निसर्ग प्रेमी असली तरी त्यांची सामाजिक जाणीव प्रसारण होती म्हणूनच निसर्ग प्रेमाने भरावून जाऊन काही ओळी रचल्या तरी कवितेचा शोध मात्र सामाजिक समस्येवर येऊन भिडत असेल प्रथम ते कविता व विरोधी लेखन करत असतात पण पुढे कथा कादंबरीकार विचारात समीक्षक म्हणून त्यांना मान्यता मिळाली .

त्यांनी कथा कादंबरी काव्य नाटक निबंध समीक्षा विनोद व्यक्तिचित्रे अनुवाद इत्यादी साहित्याच्या सर्व पांगणातून स्वच्छंद व विस्कुल लेखन केले अनेक ग्रंथाचे संपादनही त्यांनी केले वृत्तपत्रीय लेखनाद्वारे पत्रकारितेच्या क्षेत्रातही त्यांनी कार्य केले खांदेकरांचा तारुण्यातील कालखंड हा पारतंत्र्याचा राजकीय व सामाजिक प्रश्नावर कार्य करू पाहणाऱ्या व परिवर्तन करू इच्छिणाऱ्या कार्यकर्त्याचा होता. सामाजिक परिस्थितीचे प्रतिबिंब त्यांचा काव्यात उमटलेले दिसते केवळ पुस्तकी पंडित किंवा श्रीमंतांच्या लहरी खातिर आपली विद्या वाया घालवणारे लोक नव्हे तर कष्टकरी पर अज्ञानी जनते करता काम करणारे कार्यकर्ते समाजाला हवे आहेत असे ठामपणे ते मनात त्यांच्या क्रोच वर या कादंबरीची पहिली आवृत्ती 1942 स*** प्रदर्शित झाली तर ज्ञानपीठ पुरस्कार विजेते ययाती ही कादंबरी 1959 स*** प्रसिद्ध झाली खांडेकरांनी कादंबरीच्या माध्यमातून मानवी जीवन व्यवहारावर भाष्य केले त्यांच्या सुदीर्घ व संजीवक साहित्य सेवेची नोंद घेऊन भारत सरकारने सन १९६८ मध्ये त्यांना पद्मभूषण सन्मानाने गौरविले साहित्य अकादमीने 1970 सालीचा लाभकर सदस्यत्व बहाल केले तर 1976 स*** सर्वश्रेष्ठ भारतीय साहित्यासाठी दिला जाणारा ज्ञानपीठ पुरस्कार त्यांना लाभला शिवाजी विद्यापीठ कोल्हापूर येथे त्यांना दिलीप पदवी देऊन सन्मानित केले त्यांच्या साहित्याचे अनुवाद अनेक भारती आणि विदेशी भाषात उपलब्ध आहेत .

त्यांच्या अनेक कथा कादंबऱ्यावर फटका त्यावर अनेक भाषा चित्रपट दूरदर्शन धारावे कार्यक्रम तयार झाले व त्यांना सतत पसंत लाभली त्यांचे हृदयाची हाक ही पहिली कादंबरी १९३० उल्का दोन मने हिरवा चाफा रिकामा देव्हारा जळलेला मोहर पांढरे डाग पहिले प्रेम कोणच वयातील हे साहित्य प्रसिद्ध आहे 2 सप्टेंबर 1976 मध्ये व्रता काळाने त्यांचे निधन झाले.

बालाजी पेंढारकर 1898 ते 1994

मराठी चित्रपट सृष्टीमध्ये भाऊजी पेंढारकर यांना मानाचे स्थान आहे ते दिग्दर्शक लेखक निर्माते आणि कलाकार म्हणून सर्व महाराष्ट्राला परिचित आहेत मराठी चित्रपटांना हिंदी चित्रपटांच्या दर्जापेक्षा सरस्थान मिळून देण्यासाठी ते सतत प्रयत्नशील राहिले त्यांचे बहुतांश चित्रपट हिंदू देवी देवतावर आणि अध्यात्मावर आधारित असायचे त्यांच्या शिवाजी महाराजांवर एक चित्रपटांमधून इतिहासाची आक्रमण होण्यास मदत होते भाजी.

 पेंढारकरांचा जन्म 1898 मध्ये कोल्हापूर येथे झाला 1924 स*** प्रदर्शित झालेल्या प्रति वल्लभ या चित्रपटात त्यांनी कलाकार म्हणून काम केले 1925 स*** बाजीराव मस्तानी नावाचा चित्रपटाचे पटकथा लिहून स्वतःच दिग्दर्शित केली 1939 चा नेताजी पालकर आणि 1927 चा वंदे मातरम आश्रम या दोन चित्रपटांचे पटकथाकार निर्माते आणि दिग्दर्शक या तिन्ही भूमिका त्यांनी पार पाडल्या 1981 चा गनिमी कावापर्यंत एकूण 43 चित्रपटांचे दिग्दर्शन त्यांनी केले तांबे माती साधी माणसं मराठाचे तुका मिळवावा मोहितांची मंजुळा छत्रपती शिवाजी थोरात यांची कमळा नेताजी पालकर कानोपात्रा राणीरूपती हे त्यांचे काही विशेष गाजलेले चित्रपट होते तसेच आठ चित्रपटांचा पटकथा त्यांनी लिहिल्या त्यांचे 28 नंबर 1994 रोजी निधन झाले.

कॉम्रेड अण्णासाहेब डांगे 1899 ते 1991

श्रीपाद अमृत डांगे यांचा जन्म केव्हा ऑक्टोबर 899 रोजी नाशिक येथे झाला ते अण्णासाहेब म्हणून सर्वांना परिचित आहेत त्यांनी दहावीपर्यंत शिक्षण नाशिक मध्ये घेऊन 1917 स*** महावितरण शिक्षणासाठी मुंबईच्या इलेक्शन कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला कॉलेजमध्ये असताना बायबलचे त्यासाठीचे असू नयेत म्हणून प्राचार्य विरोधी त्यांनी भूमिका घेतली महाविद्यालय शिक्षणावर सोडून गांधींच्या असहकार चळवळ डांगे यांनी भाग घेतला महात्मा गांधीच्या आंदोलनात आपल्या अपेक्षा पूर्ण होऊ शकत नाही असे वाटून डांगे साम्यवादी चळवळीचे कडे वळले यानंतर कॉम्रेटांगे यांनी विविध कामगार चळवळी उभ्या केल्या 1922 स*** मार्क्सवादी विचारांचा प्रचार प्रसार कार्यासाठी सोशालिस्ट या नावाने वृत्तपत्र सुरू केले याच वृत्तपत्रातून त्यांनी इंडियन सोशालिस्ट लेबर पक्ष स्थापन केल्याची जाहीर केले साम्यवादी विचाराला जनाधार मिळवून देण्यास डांगे यांचे सोशालिस्ट वृत्तपत्र महत्त्वाची भूमिका बजाऊ लागले यामुळेच मानवेंद्रनाथ राय यांनी चारस असले यांचा मार्फत मास्को येथे होणाऱ्या चौथ्या कम्युनिस्ट आंतरराष्ट्रीय अधिवेशनाचे निमंत्रण डांगे यांना पाठविले होते 1924 आले कानपूर बोलशेविक गटात सामील असल्याचा आरोपावरील कॉम्रेड टांगेंना अटक झाली होती यातून सुटका झाल्यानंतर १९२७ स*** मुंबईमधील गिरणी कामगारावर होत असलेला अन्याय आणि त्यांचे दुरवस्था हटवण्यासाठी त्यांनी कामगारांचे संघटन केले व येथून पुढे कामगार प्रश्नावलीचा निश्चय केला काँग्रेस यांनी कामगार प्रश्न लोकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी 1927 स*** क्रांती या मराठी साप्ताहिकाची सुरुवात केली पुढे अखिल भारतीय ट्रेड युनियन काँग्रेसचे ते सहसचिव झाले 1939 स*** महागाई भत्त्याच्या प्रश्नावर दीर्घकाळ कामगारांचे संपत चालू ठेवले परंतु कॉमेडी यांना अटक झाली 1943 स*** अखिल भारतीय ट्रेन युनियन काँग्रेसचे ते अध्यक्ष झाले कामगार लढा बरोबर राजकीय क्षेत्रामध्ये कम्युनिस्ट पक्षाकडून 1946 स*** लोकसभेचे उमेदवार म्हणून त्यांनी निवडले गेले याच काळात कामगार प्रश्नांचे स्वरूप अभ्यासण्यासाठी महत्व लंडन पॅरिस शहर असताना भेटी दिल्या कमरेत डांगे यांनी भारतातील कम्युनिस्ट पक्षाचे नेतृत्व केले त्यांचे वर्ड फेडरेशन ऑफ ट्रेड युनियनच्या कमिटी निवड झाली. पुढे चीन भारत युद्ध काळात भारतातील कमिशन उठून दोन गप्पले त्यामध्ये कॉम्रेड डांगे यांनी पंडित नेहरूंच्या धोरणाचे समर्थन करून भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाची स्थापना केली व त्याचे ते अध्यक्ष झाले. कॉम्रेड डांगे यांची भूमिका रशियन साधनायवादाच्या होती काही कम्युनिस्टने तेथील साम्यवादाचे समर्थक होते त्यामुळे कमिशनचे भाजपा आणि भाजपा अशा दोन गटात विभाजन झाले 1971 स*** वर्ल्ड फेडरेशन ऑफ ट्रेड युनियन व कम्युनिस्ट पक्ष या दोन्हींच्या अध्यक्षस्थानी कॉमेट डांगे यांची नियुक्ती झाली १९७४ स*** रशियाकडून लेणी पदक देऊन डांगे चा सत्कार करण्यात आला होता. कॉम्रेड डांगे यांनी 1921 स*** प्रथम गांधी वर्सेस लेणी हा ग्रंथ 1949 स*** इंडिया फ्रॉम कम्युनिटी १९७० स*** फॅमिली महाराष्ट्रातील कामगार आणि साम्यवादी नेते काँग्रेस डांगे यांचे 22 मे 1991 रोजी मुंबई येथे झाले.

कॉम्रेड अण्णासाहेब डांगे 1899 ते 1991

श्रीपाद अमृत डांगे यांचा जन्म केव्हा ऑक्टोबर 899 रोजी नाशिक येथे झाला ते अण्णासाहेब म्हणून सर्वांना परिचित आहेत त्यांनी दहावीपर्यंत शिक्षण नाशिक मध्ये घेऊन 1917 स*** महावितरण शिक्षणासाठी मुंबईच्या इलेक्शन कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला कॉलेजमध्ये असताना बायबलचे त्यासाठीचे असू नयेत म्हणून प्राचार्य विरोधी त्यांनी भूमिका घेतली महाविद्यालय शिक्षणावर सोडून गांधींच्या असहकार चळवळ डांगे यांनी भाग घेतला महात्मा गांधीच्या आंदोलनात आपल्या अपेक्षा पूर्ण होऊ शकत नाही असे वाटून डांगे साम्यवादी चळवळीचे कडे वळले यानंतर कॉम्रेटांगे यांनी विविध कामगार चळवळी उभ्या केल्या 1922 स*** मार्क्सवादी विचारांचा प्रचार प्रसार कार्यासाठी सोशालिस्ट या नावाने वृत्तपत्र सुरू केले याच वृत्तपत्रातून त्यांनी इंडियन सोशालिस्ट लेबर पक्ष स्थापन केल्याची जाहीर केले साम्यवादी विचाराला जनाधार मिळवून देण्यास डांगे यांचे सोशालिस्ट वृत्तपत्र महत्त्वाची भूमिका बजाऊ लागले यामुळेच मानवेंद्रनाथ राय यांनी चारस असले यांचा मार्फत मास्को येथे होणाऱ्या चौथ्या कम्युनिस्ट आंतरराष्ट्रीय अधिवेशनाचे निमंत्रण डांगे यांना पाठविले होते 1924 आले कानपूर बोलशेविक गटात सामील असल्याचा आरोपावरील कॉम्रेड टांगेंना अटक झाली होती यातून सुटका झाल्यानंतर १९२७ स*** मुंबईमधील गिरणी कामगारावर होत असलेला अन्याय आणि त्यांचे दुरवस्था हटवण्यासाठी त्यांनी कामगारांचे संघटन केले व येथून पुढे कामगार प्रश्नावलीचा निश्चय केला काँग्रेस यांनी कामगार प्रश्न लोकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी 1927 स*** क्रांती या मराठी साप्ताहिकाची सुरुवात केली पुढे अखिल भारतीय ट्रेड युनियन काँग्रेसचे ते सहसचिव झाले 1939 स*** महागाई भत्त्याच्या प्रश्नावर दीर्घकाळ कामगारांचे संपत चालू ठेवले परंतु कॉमेडी यांना अटक झाली 1943 स*** अखिल भारतीय ट्रेन युनियन काँग्रेसचे ते अध्यक्ष झाले कामगार लढा बरोबर राजकीय क्षेत्रामध्ये कम्युनिस्ट पक्षाकडून 1946 स*** लोकसभेचे उमेदवार म्हणून त्यांनी निवडले गेले याच काळात कामगार प्रश्नांचे स्वरूप अभ्यासण्यासाठी महत्व लंडन पॅरिस शहर असताना भेटी दिल्या कमरेत डांगे यांनी भारतातील कम्युनिस्ट पक्षाचे नेतृत्व केले त्यांचे वर्ड फेडरेशन ऑफ ट्रेड युनियनच्या कमिटी निवड झाली. पुढे चीन भारत युद्ध काळात भारतातील कमिशन उठून दोन गप्पले त्यामध्ये कॉम्रेड डांगे यांनी पंडित नेहरूंच्या धोरणाचे समर्थन करून भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाची स्थापना केली व त्याचे ते अध्यक्ष झाले. कॉम्रेड डांगे यांची भूमिका रशियन साधनायवादाच्या होती काही कम्युनिस्टने तेथील साम्यवादाचे समर्थक होते त्यामुळे कमिशनचे भाजपा आणि भाजपा अशा दोन गटात विभाजन झाले 1971 स*** वर्ल्ड फेडरेशन ऑफ ट्रेड युनियन व कम्युनिस्ट पक्ष या दोन्हींच्या अध्यक्षस्थानी कॉमेट डांगे यांची नियुक्ती झाली १९७४ स*** रशियाकडून लेणी पदक देऊन डांगे चा सत्कार करण्यात आला होता. कॉम्रेड डांगे यांनी 1921 स*** प्रथम गांधी वर्सेस लेणी हा ग्रंथ 1949 स*** इंडिया फ्रॉम कम्युनिटी १९७० स*** फॅमिली महाराष्ट्रातील कामगार आणि साम्यवादी नेते काँग्रेस डांगे यांचे 22 मे 1991 रोजी मुंबई येथे झाले.